13/03/2005
Dengekan : paş em gorankarîyesyasîy û aburîy û komellayetîyaney lemawey em sedew nîweda beser mirovayetî hatuwe, asoyekîtir , geraneweyekîtr, bo markisîzim çon debînîtewe?
sereta pêş ewey biçîneser wellamidanewey xudî pirsyareke, pêwîstexudî markisîzim binasîn, aya mebestiman lemarkisîzim koy bîr û boçûnekanî markis û ew derencamaneye, kewî leşîkirdinewey pirseaburî û syasî wikomellayetîyekanda pêygeyştuwe,ya koy têrrwanînî ew peyrrewgeraneyekelepaş markis, têrrwanînekanî wîyan kirdoterrêrrew û xudî markisîşyan kirdotepêxember. Bebirrway min, ger mebestiman lenasînî markis kesayetyekî derkewtey sedey nozdebêt, ewa pêwîstiman begerraneweyebo serdemêk kewî têda jyawew serdemanêk kewî deyandateber rexne. Bellam ger mebestiman le bîr û felsefey wî bê, ewa pêwîstelewaqî'î ewrrokeda beçawêkî rexnegiranewebyanxiwênînewew pêdaçûneweyekî serapay qutbixaney markisîstî bikeyn û ruxisarî markisî matryalîst lenaw ew xermaneaydyalîstyanerrzigar bikeyn, kepeyrrewanî lêyan allanduwew lenawerrokedyalêkitîkî û rexnegiranekey betallyankirduwe, bekurtî watexiwêndinewey markisîzim lewaqî'î ewrrokeda, nek bepêçewanewewek derwêşekanî markis pêyhelldestin. Bellam eweman lebîr neçêt, kegorrankarîyesyasî û aburî û komellayetyekan, rîşeyy nebûn û hîçyan lewaqî'yetî naberaberî çînayetî û serwerî kemayetî mişxor beser zorayetî berhemhên û fermanberda negorrîwe, bellku zyatir û zyatir nawendêtî û pawanxiwazyan pêbexişîwe. Bo emeş pêwîstiman begerranewebo ser hîç (îzm)êk nîye, bellku destiberdarbûnî siktarîzim û aydyolojîgerî û gerranewebo ser siruştî xebatî çînayetî pirolîtarya (wek giştêk leçîn û twêjeberhemhên û fermanbereçewsawekan) û girêdanewey xebatî ewrroman bediwênêw hellsengandinewey rexnegiraney ezmûnekanî xebat, asobexişe.
dengekan : aya markisîzim , behay tazegerî xoy ledest nedawe, eger ledestî nedaweçon detwanî hhzûrî xoy , guncanî 'emelî xoy leçerxî bîst wyekda biselmînî ?
Markisîzmêk keewrokederêşekanî markis lêwey dediwên, nek behay tazegerî ledestdawe, bellku buweterrêrrew(mezheb)êkî ayînî wişik hellhatû, kebewaqî'î ewrokenamoye. Emeberhemî doşdamanî hellgiranî markisîzmewek rêrrewêk leberdem rudawekanî serdemda, gîrodeyyeleperestigeyekda kepartayetî û melkeçî bo aydyolojya, pabendî kirdûn. Bo ewey kemarkisîzm, zanstêk bêt wek ewey ewanepagendey bê nawerrokî bo deken, pêwîstewek her têrrwanînêkîtir hhukmehellekanî wellanirên, wek zanst legell rewtî rudawekan û ezmunkirdinî lebotey xebatda, geşey pêbdirê, nek wek quranekey musulmanan leber bikrê û ewey rexnelerrsteyekî bigrê, bellader û dij tometbaran bikrê. Bo ewey markisîzim wek felsefewek bîr, wek têrrwanînêk lemerr xebatî çînayetî û dahatûy mirov û çonyetî hatnedî xewnedêrînekan, lebêjngî rexnebdirê, pêwîstedest bo rexneyek berîn, kekellawekanî aydyalîzim lemarkisîzmî bawda, beser peyrrewanîda birruxênê û lexewî xefllet rayançillekênê.
dengekan : ewey lesovîyet û wullatanî ewrupay rojhellat rwî da , heresî rjîme'eskertaryekan bû , bellam leber her hoek bûbî lebarî mîjuyeweta emroş , em heresekiraweteobalîkî gewre, besermarkis û markisîzmida , beray îweemey rûy da , heresî çî bû ?
Em pirsyarehem lewezyatir werdegirê kewrd bikrêtewew hem dekirê pirsyarî arastekeynewe, çunkerrudawêkî lew coresextelewellamêkî serpêy wada şîkirêtewe, bebirrway min dekirê lederfetîtrda wirditr lew rudawerrabmênîn.
bellam ewey ketenya heresî rijême'eskertaryekan bûbê ? Helleyekî gewreye, bazdanîkî zyanbexişe. Çunkebemşêwerrwanîne nek ezmunêk bedest nahênîn, bellku dirêjebew corebîrkirdinewededeyn, keew coredesellatew ew împiratoyetey lêkewetewe. Êmexiwêneranî kurdizman, nek tenya bew qutabixanebîryanekerrewtî xebatî çînayetîda seryanhelldawe, aşina nîn, nek arastew boçunecyawazekanî naw bizutnewekenanasîn , bellku xudî rudawekanman behellew awejû, pêgeyştuwe, hoşman bejarawî partayetî şêwêndirawe. Leser ew binemayey lhêmeyan wa geyanduwe, kebolşevîkekan, şurakanyan pêkhêna û bolşevîkan zorînebûn û bolşevîkekan bo manewew parastinî taqaneezmûnî soşyalîstî, naçarbûn, legell dujminan rêkewtninamemorken. Diwatir stalîn wek bellayek qutdekenew şanî hokaranî serekî tawan û şikstyekanî pê xallî deken û tewawî hellew serkutkaryekan beserda wîda deden. Emebeşêk lew jarawkirdineye, kenek êmetenanet danîştwanî ew willataneşyan pê firîw dawe. Ewdîwî em pagandane, pêkhatnî sovyetekan û destibekarbunyanebo ruxanî desellatî çewsîneran, lekatêkda bolşevîkekan xerîkî beşdarî ledoma û sewdaw mamellen legell borjwazî. Komîtey karxanekan xiwazyarî destibeserdagirtinî karxanekan û kontirollî berhemhênann, lekatêkda kebolşevîkekan behemû şêwazîk dijayetyan deken, werzêrreokiranye raperrîwekan xerîkî berpakirdinî komonekiştukallyekan û derperranîleşkirî allmanî û nemsawîn, katêk kebolşevîkekan, xerîkî hudnew dest awellakirdinî borjwazî allmanîn leserkutî şurakanî berlîn û mîwnîx, her paş em hudneyeş, xudî bolşevîkekan dekewnekuştubirrî werzêrrepartîzananekanî okiranya. Lekatêkda kekargeran û melewananî kironştat xiwazyarî berrêwebirdinî sovyetyaney xoêyn, bollşevîkekan, amadey hîç giftugoyek nîn û kuştubirrî ew şaredeken. Aya dekirê llaqî partayetî lem lîteda derkeyn, aya dekirê destî xiwênawî bolşevîkekan lem kuştargehefta salleyyeda bişarînewe? Aya bijarkirdinî rîzekanî parit lenebû, kestalîn ledubarey dekatewew leda daxrawtrîn sizagey bo zyad dekat, aya kuştubirrî şorrşigêrrekanî okiranya û kironştat û serkutî mangirtinî giştî pitrogirad leser destî leşkirerreşekey tirotsikî nebû, kediwatir zemînebo durxiranewew kuştubirrî soşyalîstekan leser destî stalîn xoşdekat, aya yasaxkirdinî azadî bîrurraderbirrîn û rojnamegerî lellayen xudî lînînewe nebû , nay dayedest stalîn taku paşrrewanî xudî lînînîş serkutkat, aya perawêzkirdinî sovyetekan û sipardinî gişt karubarekan beparit leser destî xudî lînîn nebû , kediwatir zemînebo pellamarî willatanêk xoşdekat, kelefermanekanî parit û stalîn ser badeden, aya dekirê em hemuwebedestewajeyekî bêmanay wek rijême'eskertayyekan, bazî beserda bidrê û awrrî lênedeynewe? Aya her wa û heremekî kirawetemlî markisîzm, aya ta êstaş ewanebemarkisîst naw nabirên? Eger xewşuxallekanî markisîzim wella nenrên, bêguman, debê xo bemarkisîstizanekan amadeyy eweşyan têdabê, kepîçewaney ew wepalldananebiselmênin. Bo ewey lem dû ryaneda xoman yekilla bikeynewe, pêwîste lewebgeyn, ya eweta bolşevîkekan ewî pirakitîkyan kirduwebeder buwelemarkisîzim ya eweta eweşkistî markisîzmewek aydyolojyayek. Le her dû barda debê amadeyy selmandinî pagandekanî xoman têdabê !
Berray min, ewey kerrwîda heresî bolşevîzme, şikstî partayetye, şikstî her çwarçêweyekî amadekirawebo komellge. Ewey kerrwîda peyamêkî mêjûyy bû bo soşyalîstekan, kebgerrêneweser şiruştî xebatî çînayetî û xorrêkxistin lenaw bizutnewecemaweryekan, bedestiberdarbûnî siktarîzmî markisîstanew desellatixwazî partayetî, nîşanderî ewebû, kesoşyalîzim lesayey serwerîda bûnî nîye, soşyalîzim bezoremlê û nawendêtî desellat cîgîr nabêt, bellku beyekgirtin û peywendîyekî azadîxiwazaney gund, şar, willat, kîşwer, leser binemay fîdirallî berrêwebirdinî sovyetyane. Derxerî ew rastyebû, keaburî soşyalîstî, bernamerrêjî aburî û nawendêtî rêkxistin bexowenagirê. Ellternatîvî soşyalîstekan beramber parlemanî borjwazî, fîdirallîbunî azadaney sovyetekane, leberamber firepartayetîda, takipartayetî nîye, bellku nwênerayetî gelelerrêgey sovyetekanewe, xoberrêwebirdinî( Self-administration - Selbstverwaltung) cemawerîye.
Hellbetelekatî ew rudawaneda û diwatrîş lederewey arastey bolşevîkî naw markisîstekan û derewey arastey markisîstî, kesan û girup û arastey dij û rexnegir hebûn û serencamêk kepaş 70 sall markisîstekanî llay mehêşta nayanewê, danîpêda binên, ewan pêştir pêşbînyan kirduwew hawkatî rudawekanîş besextî dijayetyan kirduwe. Dekirê lêreda bo aşinakirdinî newey nwê lesoşyalîstekan , pencebo çendêkyan rakêşîn: komonîsteşurayyekan; anon panekok , pawl matîk, kayu birêndil (komonîzmî şurayî û rexnelebolşevîzm, kayo birêndil 1999. Kironştat beserhatî pirolîtêryaney şorrşî rusye, kayo birêndil 1971. Parit û çînî karger, anton panekok. Parit û çînî karger, nusînî: pawl matîk. Rêkxistinî sovyetî, anton panekok/ mallperrî dengekan), lekomunîsteazadîxiwazekan û enarşîstekan; bakonîn û hawrrêkanî lenaw enternasîwnallî yekemda, volîn, yekêk lehellsurrawanî sovyetekan pêş şorrsî 1917 û nwênerî raperrîwanî kironştat kebolşevîkekan leheman danêştinda, destibeseryan kird û ta paş kuştarekeş her lezîndanda mayewe, nuserî pertukî (rraperrînewey kirronştat). Maxno raberî (bizutnewey werzêrranî maxnovîstî okiranya) û nuserî pertukî (şorrşî enarşîstî, xebat dijî dewlletan û danrawekanîtr, serdanyekem bo kirêmlîn). Êma goldiman, sallî 1919 leber hellsuranî syasî lewllateyekgirtuwekanî amrîka weder denrêt û degerrêtewemosko û lewêş behemanşêwelesallî 1923da weder denrêt, nuserî pertukî ( şikstî şorrşî rusî). Pîter arşînov, nuserî pertukî (beserhatî bizutnewey maxnovîstî).
Ewrrokepaş heresî împiratoryetî bolşevîkî, beasanî detwanîn destiman bekomellêk serçawebgat ç ewaney naw împiratoryetekew ç derewey, emeş xiwêndineweyekî rexnegiraney serlenwêy mêjûy xebatî çînayetî pêwîste, bo kesanêkîş keta henukepêyanwayesoşyalîzim dahênrawî bîrî fillan feylesuf wifîsarebîryare, tenya çawxişandinêk bepertukî (allaştrakye walşîw'yesneqbil almîllad..) nuserêkî surî nusîyetî û bedaxewehenukenawî lebîr nemawe, besebo têgeyştin lepêçewaney ew têgeyştinepartîyegewcey markisî kirdotepêxember.
dengekan : lerojgarî emro da , îweçon derwanne çemkekanî : - dîkitatorî pirolîtarîya, komonîzim ?
dekirê lexoman biprisîn, debê pirolîtarya çî dîkitat bikat û bo kêy bikat, lekatêkda kebexoy dij bedîkitekirdinî serweran radeperrê. Eger şorrşî pirrolîtêrî şorrşêkî komellayetyew serkewtnî belenawbirdinî xoy wek çînêkî bindest desteber debê, îdî dîkitatoryet beser kêda. Min pêmwayeem destewajeye, tenya leferhengî partî pîşrrewda cêgey debêtewe, lewêda keparit xoy dekatenwênerî pirrolîtarya û desellat bedestewedegirê û şwênî çînî serwer degirêtewe, danîştwanî çîn û twêjekanîtrîş berrêwşwênî koyllaney pirrolîtaryawepeywest debin. Emeew serencamebû, kemelewananî kironştat, sallêk paş şorriş pêygeyştin û raperrînewebo ewey dirêjebeşorriş biden, taweku serweranî tazeş begorrbispêrin û xoberrêwebirdinî xoyan (Self-administration) ]pêkbhênin.
Pirrolîtarya, bo ewey komellgey çînayetî lenêwberê, debêtelenêwberî xoy wek koyleyek ta lem rêgewedijekey lenaw berê, watelenawbirdinî serwerî çînayetî. Paş emedekirê lexoman biprisîn, ger erkî pirrolîtarya lenawbirdinî xoy bê wek çînêk, îdî dîkitatoryetî lekê bû. Dîkitatoryet, şêwazîkî dyarîkirawelekat û serdemêkî dyarîkirawda bo ragirtinî komellgew çîneçewsawekanî, katêk khêmeşorriş bo lenawbirdinî komellgey çînayetî dekeyn, îdî ew çînekomellayetyanekamanen, kepîwîstebedîkitatoryet rayangirîn. Emeaşkiraye, tenya lerrwangey ewanewe, kehellpey desellatyanew xiwazyarî rêkxistinî komellgew likandinî komellgekanin leserewebo xiwarewe, dîkitatoyet pîwîste. Peywendî dîkitatoryet û pirolîtarya tenya peywendyeke, kelenêwan zîndanî û zîndanewanda heye, aya dekirê bas leserwerî zîndanîyekan bikeyn? Herwek çon zîndanîyek serwerî nîye, awaş pirrolîtarya dîkitatoryetî nîye. Bo runkirdinewey eme, dekirê serncî paşekişê pêkirdinî sovyetekan leseretay 1918da û sipardinî gişt karubarekan beparit û pêdawîstî dîkitatoryet bideyn. A lew sateda kepirolîtarya desellatî pêşûy lenawbirduwew parit ç pêwîstyekî pê nemawe, pêdawîstî dîkitatoryet serhelldeda, bo paşekişêkirdin bewaney kenyazî berdewamî danyanebe şorriş û xorrêkxistin lederewey sinurekanî xiwast û bîrkirdinewey partî pîşrrew.
Komunîzmêk,keseretakey bedîkitatoryet dest pêbikat, bêguman kotayekey her bedesellatî reşî bolşevîkyanedê. Eger leserdemêkda û lebê ezmunîda markis kewtbîtehelleyekî wawe, ewa bo êmeaşkiraw rune, kepirolîtarya nek dîkitatoryetî nîyew pêwîstî nîye, bellku hemîşexebatî pirolîtarya dijî dîkitatoryetî bêperdebuwelerraburdûda û dîkitatoryetî piştiperdeyelhêstaşda, dîkitatorî dîkitatorye, lejêr her naw her byanûyekda bêt, serkutî çîn û twêjekanî komellew amrazêkebo ragirtinî naberaberî komellayetî û dirêjedan beserwerî çînayetî û guncawtrîn çekî destî serweranebo damrikandinewey yaxîbunekan, birrawnneserkutî kironştat, maxno, solîdarno wek dîkitatorî bêperdey boleşevîkekan û serkutî yaxîbûnekanî şîkago lekotayî heştakan û newedekanî sedey rabûdûda wek dîkitatorî piştiperdey dîmukiratekan. Serçawey em têrrwanînelêlley dîkitatorî pirrolîtarya, bedewlletîkirdinî soşyalîzim û hhkumetî kargerîye.
dengekan : dewrî markisîzim leser çepî kurd lerabirdû îstada çon debînin ?
dewêrim billêm, çepêtî bo xoy namoyîbûnebesoşyalîzim û ger mebestîşman lewaneye,kexoyan besoşyalîst û komunîst denasênn, debê billêm, kebedaxeweemanetêrrwanînêkî destî çendumyan leser têrrawnîn û bîrkirdinewey markis pêgeyştuwe. Bo nimuneewaney kelenaw hhş'da perwerdebûn, lerrwangey stalînewemarkisyan nasîwe, korrekyekan lerrwangey newşîrwan mustefawe, allay şorrşyekan lerrwangey mellabextyarewe, hhkk'yekan lerrwangey mensurî hhîkmetewe. Bebirrway min pêwîstesoşyalîst û çep leyek cyabikeynewe, axir nakirê xewnî kargerêkî soşyalîst legell (aştî u pêkewejyanî) hhş', (otonomîrrasteqîney) korrek, (soşyaldîmukirasî) allay şorrş, (hhkumetî kargerî û partî) hhkk' bikrêteyek, soşyalîstêk kekemtir lekomellgey bê çîn û çewsanewexiwazyar nîye, qed çep nebuwe!
Bedbextî lewedaye, keherçî xilltey heftasalley împiratorî bolşevîkîye, wek markisîzim bhêmedenasrêt û bemcoreqrrulîtekebo neweyekî nwê xest dekirêtewe. Emelerraburduda û êstaş lewexrapitr, lebirî gêrranewey markis bo şorrşigêrrêkî asayî, xo bemarkisîzanekan wek kirîstekan bas legerranewebo ser otodoksyetî markisîzim deken. Emeew nehametyeyekesbey yexey neweyek leazaydixwazekan degirêt. Bemşêwedebînîn, ew markisîzmerrollêkî nîgetîvî bînîwe, boyebeasanî xo bemarkisîstizanekan detwanin lepînaw bedesthênanî desellatda, sewda û bazbazênî emsew ewserî dunya deken û pirsyarêkîş nellay endamanyan dirust debê û neledewey debêtemeşxelley kesanîtir.
Eme barêkî nîgetîvîbebizutnewey soşyalîstî lejêr sêberî emaneda bexişîwew erkî her takêkî soşyalîstebeher şêweyek boy dekirêt, beher radeyek boy delwêt, ew pirsyaranezîndûkatewe, kepartekan û derwêşemarkisyexo besoşyalîstizanekan rojanelehewllî kuştin û lebîrbirdineweyanin. Pêwîstedergebo rexnebikeynewe, rexneyek kerramandeçllekênê û lewebeagaman dênêtewekesoşyalîzim ledesellatixwazî partekan cyayew dekirê sud legişt arastew têrrwanînecyawazekanî naw bizutnewekewergirîn, bo yekgirtûkirdinî rîzî çînayetîman û berewpêşbirdinî xebatî cînayetî berew komellgey bê çîn û çewsanewebelercawgirtinî ew rastyey keezmunekan boyan xistwîneterrû: azadî bebê yeksanî behrekêşîyew yeksanîş bebê azadî koyletî !
No comments:
Post a Comment